Maatschappelijke eerste hulp: de juiste zorg op het juiste moment

Dakloosheid ontstaat uit een kluwen aan problemen en is een gevolg van een escalatie van problemen. De laatste jaren ontstaat dakloosheid sneller dan gedacht, omdat oplossingsmogelijkheden schaars zijn. Een preventieve aanpak is nodig, want we weten dat er in de negatieve weg naar dakloosheid tal van signalen gemist zijn. Eenmaal aangewezen op steun van anderen is een dakloos persoon afhankelijk van wat het eigen sociaal kapitaal, het eigen sociale netwerk, nog kan betekenen. Als dat is uitgeput, zal een beroep op opvang gedaan moeten worden. Op het moment dat mensen opvang nodig hebben, is er nauwelijks meer inzetbaar kapitaal en zijn mensen aangewezen op ondersteuning vanuit de maatschappij en georganiseerde voorzieningen.

Voor een groep mensen met lichte vragen is het bieden van snelle herhuisvesting vaak voldoende. Als de dakloosheid en problemen langer duren, zien we dat er voor het oplossen van de dakloosheid en de ontstane persoonlijke problematiek veel maatschappelijke inzet nodig is. De maatschappelijke opvang en begeleiding die de Tussenvoorziening biedt, is daar maar één onderdeel van. Om weer vooruit te kunnen, is het noodzakelijk een uitkering te regelen, een woonoplossing te organiseren en de benodigde zorg te bieden voor de gaandeweg ontstane psychische problemen en een mogelijke verslaving die vaak erger wordt tijdens dakloosheid. Dit geldt net zo voor de jeugdhulp die nodig is om dakloosheid te verwerken als je als kind dakloos bent geraakt, waar jij als kind niets aan kon doen. Het mag duidelijk zijn dat in alles het voorkomen van dakloosheid vele malen goedkoper is dan het achteraf oplossen.

De maatschappelijke opvang en haar begeleiders zijn veel tijd kwijt aan het organiseren, zodat een dakloos persoon of kind op het juiste moment of überhaupt gezien kan worden. Het organiseren van zorg kost daardoor veel maatschappelijk geld. We zien dat door de gefragmenteerde organisatie van onze zorgdomeinen en het beleggen van de taak bij verschillende overheden het organiseren van zorg een vak apart is geworden. Zo zien we bij het organiseren van jeugdhulp voor dakloze kinderen dat we door het woonplaatsbeginsel jeugd op onmogelijke barrières stuiten. De zorg volgt daardoor niet het kind, maar hangt af van de gemeente waar je als kind verblijft.

We zijn als maatschappelijke opvang tegen wil en dank best goed in regelen geworden. Tegelijkertijd zou het niet nodig moeten zijn. Zou het ook anders kunnen?

Zou het niet logisch zijn als jeugdhulp automatisch wordt aangeboden wanneer een kind dakloos raakt, zonder de noodzaak te vragen welke gemeente dit financiert? Het zou gefinancierd kunnen worden vanuit een centraal budget, omdat we weten dat dakloosheid traumatisch is. Evenzo zou het logisch zijn als de behandeling van geestelijke gezondheidszorg (ggz) en verslavingszorg gezamenlijk wordt verstrekt, aangezien deze vaak hand in hand geboden wordt binnen de maatschappelijke opvang.

Het Zweedse voorbeeld dat ik zag, waarbij de ggz behandeling en verslavingszorg in één hand geboden werd, was een verademing. “Nee natuurlijk doen we dat tegelijkertijd, want het is vaak een gecombineerde problematiek. Dat is toch logisch”. Maar hoe betalen jullie dat dan? “Gewoon uit één budget, want het is logischer en goedkoper voor de maatschappij om het zo te doen”.

Ons zorgsysteem functioneert effectief voor mensen met eenvoudige en overzichtelijke vragen. Moeten we dan niet stoppen met het toepassen ervan bij mensen met overduidelijk meervoudige en complexe vragen? Laten we de maatschappelijke opvang beschouwen als een Maatschappelijke Eerste Hulp, vergelijkbaar met de Eerste Hulp in het ziekenhuis, waar onmiddellijk wordt geanalyseerd wat er aan de hand is. In Nederland zijn er al voorbeelden van deze integrale aanpak waar jeugdzorg en maatschappelijke opvang samenwerken. Het zou prachtig zijn als we, net als in Zweden, kunnen zeggen: “Ja, natuurlijk passen we dat overal toe, omdat het logischer en kostenefficiënter is om het op die manier te doen.” Het is dus simpelweg beter.

Dit verhaal is onderdeel van het online magazine Coincide. Lees hier het volledige nummer.