Mitrailleurbeslag zou niet meer van deze tijd mogen zijn: Knelpunten bij schuldenwetgeving deel 2

Verschillende beslagmogelijkheden naast elkaar
Door Jora Wolterink, Senior budgetconsulent & schuldhulpverlener bij Stadsgeldbeheer

Al zeven jaar heb ik te maken met combinaties van beslag op inkomen en verrekening van toeslagen maar pas dit jaar las ik dat er een term bestaat voor meerdere beslagpogingen door dezelfde deurwaarder: mitrailleurbeslag. Het klinkt wild west-romantisch maar de praktijk van meerdere beslagmogelijkheden naast elkaar is hardnekkig, stroperig en weerbarstig. Tijd om het over een andere boeg te gooien.

Door beslagen onder het bestaansminimum zakken
Wanneer een schuldenaar zijn schuld niet betaalt kan een deurwaarder overgaan tot beslaglegging om zijn deel alsnog te innen. Daarvoor moet vonnis worden gehaald bij de rechter. Tot zover logisch en beslaglegging is een geoorloofd middel wanneer iemand niet wil betalen. Maar er zijn ook veel mensen die niet kunnen betalen, de mensen die leven van een minimuminkomen. Wanneer er dan door verschillende schuldeisers beslag wordt gelegd op én het inkomen én de toeslagen, komen deze mensen onder het bestaansminimum. Van beslagleggers wordt dan verwacht dat zij onderling overleg hebben om te bepalen wie welk deel van het beslag ontvangt zodat de beslagvrije voet wordt gewaarborgd. Maar helaas gebeurt dit niet altijd tijdig en op de juiste manier. En laten het nou net de mensen zijn met een laag inkomen die hiervan de lasten dragen.

Samantha is zo’n cliënt. Ze is alleenstaande moeder en heeft zich een aantal maanden geleden gemeld bij Stadsgeldbeheer: de schuldenberg is haar boven het hoofd gegroeid en ze kan het niet meer alleen. Ze komt –zoals zovelen- met een stapel ongeopende post en we beginnen de boel te ordenen en te stabiliseren. Na veel bellen, mailen, ordenen en motiveren lijkt het erop dat Samantha klaar is voor een schuldregeling. Maar dan begint onze echte uitdaging pas: tegelijkertijd wordt er drievoudig beslag gelegd. De Gemeente Utrecht verrekent een deel van de uitkering, de Belastingdienst heeft bankbeslag gelegd/een overheidsvordering van haar rekening ‘gehaald’ en een deurwaarder heeft bij de belastingdienst beslag gelegd op ‘alle na te melden voor beslag vatbare teruggaven’. We werken ons in het zweet voor Samantha en helaas is zij geen uitzondering.

Opbrengsten wegen niet op tegen de kosten
Het idee achter de invoering van het beslagregister in januari 2016 was dat er minder ‘doelloos’ beslag zou worden gelegd. Onnodige kosten zouden bespaard worden omdat deurwaarders kunnen zien dat er reeds beslag gelegd is. Het is niet strafbaar om op meerdere inkomensstromen of eigendommen van schuldenaren beslag te leggen maar dit blijkt zelden rendabel te zijn. Vaak zijn de kosten van beslaglegging hoger dan de opbrengst van bijvoorbeeld de verkoop van de inboedel. En wanneer er toeslagen worden verrekend dan heeft het weinig zin om beslag te leggen op het inkomen. Dat zal in het geval van een uitkering hard nodig zijn om de huur alsnog te kunnen betalen. Een groot gemis bij het beslagregister is dan ook de aansluiting van de overheid. Als grootste incassobureau van Nederland hebben zij zich niet aangesloten bij het beslagregister.

De situatie van Samantha staat niet op zichzelf. Wij zien het nog regelmatig gebeuren dat bij mensen met een minimuminkomen alsnog beslag gelegd wordt op zowel het inkomen als de toeslagen. Wanneer dit niet succesvol is, kan alsnog het bankbeslag en boedelbeslag volgen. Bij bankbeslag worden bovendien de kosten van het beslag (ongeveer € 100) direct in mindering gebracht op het saldo van de bankrekening. Oók als iemand daarmee in het rood komt te staan.

In juni 2018 werd een wetsvoorstel herziening van het beslag- en executierecht gepresenteerd om het bestaansminimum van schuldenaren beter te borgen, beslaglegging en executie effectiever en efficiënter te maken en te voorkomen dat beslaglegging uitsluitend werd ingezet als pressiemiddel. In dit voorstel wordt een aantal opmerkelijke en verouderde zaken rondom beslaglegging aangepakt. Zo mag er geen beslag meer worden gelegd op huisdieren en is de koelkast ook niet meer vatbaar voor beslag (de oude wetgeving was 100 jaar oud). Er staat echter niets in het nieuwe voorstel over het voorkomen van dubbele beslaglegging en dat is ons inziens een gemiste kans.

Wensen met betrekking tot beslag
Het voorstel van de LOSR (landelijk orgaan sociaal raadslieden) om een algeheel verbod op beslag op toeslagen in te stellen zou ons werk al een stuk makkelijker maken. Maar er vanuit gaande dat zo’n algeheel verbod niet vandaag of morgen is geregeld, hebben we alvast twee kleinere wensen. Ten eerste willen we natuurlijk dat de overheid zich aansluit bij het beslagregister. Ten tweede willen wij als schuldhulpverleners graag inzage in het beslagregister zodat we weten hoeveel beslagleggers er zijn. Dat is niet altijd duidelijk.

Mitrailleurbeslag klinkt ouderwets en dat zou het ook moeten zijn. Laten we streven naar vereenvoudiging  van de beslagmogelijkheden. Dat is beter voor de cliënt, de schuldhulpverlener en de deurwaarder.