Geen dak, geen medische zorg en geen inkomen. Hoe inclusief is Nederland?

Het niet hebben van een huis werkt op zoveel meer vlakken door dan je misschien denkt. Geen adres betekent vaak geen zorgverzekering, uitkering of andere essentiële ondersteuning die nodig is om uit het dal op te kunnen krabbelen.

Vorige maand promoveerde huisarts en straatdokter Marcel Slockers op het ontbreken van noodzakelijke medische zorg voor dak- en thuisloze mensen. Uit zijn onderzoek blijkt dat het ons nog steeds niet lukt om de noodzakelijke zorg en ondersteuning te regelen om te kunnen overleven. Waardoor mensen, wanneer ze eenmaal op straat belanden, steeds verder afglijden. Een vrije val naar beneden.

Er zijn extra regelingen om die problemen op te heffen, maar die weten mensen lang niet altijd te vinden of worden niet goed toegepast. Zo wordt er in de net gepubliceerde Handreiking Briefadressen gevraagd aan gemeenten om zich te houden aan de wet en dakloze mensen een briefadres te verstrekken. Ik herhaal: wordt gevraagd aan gemeenten zich te houden aan de wet. Schijnbaar mogen gemeenten dit naar eigen willekeur beslissen.

Wat doen we toch in dit land dat we mensen structureel uitsluiten bij wie het (even) niet lukt om mee te komen? Onze systeemwerkelijkheid gaat uit van aan kunnen tonen dat je ‘recht hebt’. Is het niet zo dat het ‘mens zijn’ recht genoeg zou moeten zijn? Onze systemen leiden tot vele duizenden mensen die hun leven niet kunnen herstarten, niet kunnen bijdragen en van wie de samenleving hun unieke talenten moet missen.

Vorige maand kwam het bericht dat een ondernemer de opvang in zijn stad wil verbieden via de rechter. Is dat niet ook een ondernemer die waardevolle arbeidskrachten zoekt? Zoals mijn collega Mirsad, wiens verhaal in de krant stond. Die na jaren tegenslag en omzwervingen op straat dankzij een opleiding op maat van de Voiz Academie nu eindelijk zijn droom kan waarmaken. Ik ben trots op Mirsad en mijn vele andere collega’s met ervaring in dakloosheid en psychiatrie. Zij laten hun eigen kracht en deskundigheid zien, zijn een voorbeeld en maken ons werk zoveel beter.

Wat doet het met je als mens alleen nog maar als overlastgever, dakloze en waardeloos wordt gezien? We lijken soms wel terug in de jaren 90, toen mensen in erbarmelijke condities op straat leefden in de grote steden. Het effect van repressie en wegjagen is bekend: het helpt geen zier. Steeds vaker hoor ik stoere taal van wegjagen en bestraffen. Het enige wat het doet, is mensen verder wegdrukken in een benarde positie. Dakloosheid houdt niet op door te doen alsof het er niet is!

We weten natuurlijk allemaal dat Housing First, Eerst een thuis, de oplossing is voor dakloosheid. Wat kunnen we doen om er voor te zorgen dat daklozen niet steeds verder wegzakken, nu we ook nog met een huizencrisis zitten? Hoe kunnen we leren van de denkfouten uit de jaren 90 en de oplossingen uit de jaren erna?

Laten we snel bewegen van een maatschappij waarbij je steeds moet aantonen dat je mee mag doen naar eentje waar je meedoet omdat je er bent. Naar ondernemers die bij de opvang vragen of er mensen zijn die bij ze kunnen werken. Die voorbeelden zijn er gelukkig. Of een GGZ en verslavingszorg, die je niet op voorhand afwijst omdat je dakloos bent. En we moeten snel naar zorg die naar je toekomt, ongeacht of je een huis hebt. Zodat mensen niet verder wegzakken in afwachting van een huis.

Naar een echt inclusieve samenleving. Een mooie wens voor de komende Kerst en de rest van het jaar!

Guusta van der Zwaart is bestuurder van de Tussenvoorziening, voorzitter MO netwerk Valente en voorzitter stuurgroep Housing First Nederland.