Het belang van een veilige plek: Luuk werkt bij de opvang voor ongedocumenteerden
29 oktober 2024
In Nederland verblijven enkele tienduizenden mensen van buiten de Europese Unie zonder een geldige verblijfsvergunning (Bron: Amnesty International). In Nederland worden zij opgevangen in Landelijke Vreemdelingenvoorzieningen (LVV). Door hun status leven ze met dagelijkse onzekerheden en zijn ze uitgesloten van veel sociale voorzieningen. Ook in Utrecht zijn er verschillende opvanglocaties voor deze groep ongedocumenteerden. De Tussenvoorziening beheert één zo’n opvanglocatie. Wie verblijft hier en waarom is deze vorm van opvang zo belangrijk?Luuk Haagen, coördinator, werkt al sinds 2014 bij deze opvanglocatie van de Tussenvoorziening. “In het begin konden mensen hier overdag niet terecht. Soms moesten ze ’s ochtends de sneeuw in en een hele dag wachten tot ze weer naar binnen konden. Je kunt iemand niet goed begeleiden als diegene nog in de overlevingsstand zit. De opvang is daarom al snel een 24-uurs opvang geworden.”
Een veilige plek
De opvang is voor mensen zonder verblijfsvergunning. Dit komt bijvoorbeeld door (een combinatie van) complexe sociale, politieke en economische redenen. Het is de vraag of mensen rechtmatig in Nederland kunnen blijven. Bijna altijd zijn er meer problemen die spelen. Iemand kampt met verslaving, psychiatrische problemen, een lichtverstandelijke beperking of lichamelijke klachten. Iedere gast heeft een unieke hulpvraag. “De doelgroep is in de afgelopen jaren complexer geworden,” vertelt Luuk. “Zo zien we tegenwoordig ook veel slachtoffers van uithuwelijking en mensenhandel.”
In de opvang krijgen gasten sociaalmaatschappelijke begeleiding. Daarbij kun je denken aan het leren van huishoudelijke skills, het regelen van zorg, inburgeren en werken met onze systemen. En nog belangrijker: een gevoel van veiligheid en een ‘thuis’ creëren. Luuk: “Veel mensen hebben dat jarenlang niet, of zelfs nog helemaal nooit ervaren.” Iemand zien veranderen: het raakt Luuk regelmatig. Bijvoorbeeld een jongen die bij aankomst erg moeilijk was in de omgang. “Hij handelde veel uit angst, hij had mishandeling en marteling meegemaakt. Hier leerde hij zijn emoties te reguleren en zijn behoeften te communiceren. Toen hij uiteindelijk naar het AZC vertrok, was hij zo dankbaar voor de hulp die hij van ons had gekregen. Dat blijft je echt bij.”
Het grootste deel heeft recht op asiel, maar heeft dat niet kunnen aantonen
Gevaar voor eigen leven
In het strafrecht ben je onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Bij de vreemdelingenwet is het omgekeerd: als asielzoeker ben je niet welkom, totdat je zelf kunt aantonen dat je dat wél bent. Luuk legt uit: “Het grootste deel van de mensen die wij opvangen heeft recht op asiel, maar heeft dat niet kunnen aantonen. Neem bijvoorbeeld mensen uit de LHBTIQ+ gemeenschap in Oeganda. Zij worden geconfronteerd met ernstige vervolging, waaronder een lange gevangenisstraf of zelfs de doodstraf. Naast de strenge anti-homowetgeving krijgen ze te maken met veel geweld en discriminatie vanuit de samenleving.
Volgens onze wet ben je welkom als je gevaar loopt in je eigen land door je seksualiteit. Maar eenmaal hier aangekomen, kun je niet zo makkelijk aantonen dat je homoseksueel bent. Hoe kun je dat bewijzen? Die mensen worden dus vaak afgewezen. Terwijl we zeker weten dat als ze teruggaan naar hun thuisland, dat de dood voor hen kan betekenen.”
Van hulp bij aanvraag tot zoektocht alternatief
Als je in deze opvang verblijft, ga je aan de slag om tot bewijs te komen voor je asielaanvraag. Je krijgt hierbij ondersteuning van juridische organisaties. Er zijn ook mensen voor wie er helemaal geen optie is voor asiel. Dit geldt bijvoorbeeld voor slachtoffers van mensenhandel. Luuk: “Volgens de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) hebben zij niks te vrezen in hun land van herkomst. En vanuit een wettelijk perspectief klopt dat: er is geen oorlog en de overheid vervolgt ze niet. Maar dat betekent niet dat ze niets te vrezen hebben van familie of de gemeenschap waar ze vandaan komen. Dat zijn vaak moeilijke casussen van mensen met hele zware trauma’s. Ook deze groep mensen vangen we op en samen kijken we naar wat een duurzamer alternatief kan zijn, bijvoorbeeld migreren naar een ander land.”
Het recht om asiel aan te vragen
Wanneer LVV-opvanglocaties verdwijnen, ontneem je mensen hun recht om asiel aan te vragen. Want zonder de juiste ondersteuning, is dat onmogelijk. Luuk: “Als iemand niet de bescherming en veiligheid kan krijgen in eigen land, dan is het belangrijk dat wij diegene kunnen helpen. Het gaat over mensenrechten.” Het sluiten van de opvang heeft serieuze gevolgen. “Wanneer opvang voor ongedocumenteerde mensen verdwijnt, komen er meer mensen op straat terecht. We weten dat langdurig verblijf op straat het risico op middelengebruik verhoogt en voor meer verslaafden in de stad zorgt. Zonder inkomen worden mensen bovendien kwetsbaar voor uitbuiting. Overlevingscriminaliteit en kleine delicten zullen toenemen, en een deel van de mensen loopt extra risico om noodgedwongen de prostitutie in te gaan.”
Daarom is het zo belangrijk dat de zorg kan blijven bestaan. Luuk benadrukt: “Het grootste deel van de mensen die wij opvangen, heeft recht om hier te blijven. Het lukt ze alleen niet om dat recht te behalen. Zij kunnen hier echt niet zomaar weg en verdienen een veilige plek. Dát is waarom we doen wat we doen.”
Opvang voor ongedocumenteerden: de geschiedenis
Tien jaar geleden verbleven ongedocumenteerden in Utrecht nog in de reguliere opvang, samen met dakloze mensen uit Nederland en Oost-Europa. Dit zorgde voor overbezetting en spanningen. Om dit op te lossen, werd er een speciale opvang voor ongedocumenteerde mannen geopend. Deze opvang werd opgezet door particulieren verbonden aan de kerk. Later werd dit onderdeel van het Leger des Heils. In 2014 opende ook de Tussenvoorziening een nachtopvang voor ongedocumenteerde mannen en vrouwen. Op dit moment zijn er in Utrecht 235 bedden beschikbaar in de Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV), ook bekend onder de (oude) naam ‘bed-bad-brood’.