Herstel, een modewoord met inhoud

Het belang van duurzaam persoonlijk, maatschappelijk en sociaal herstel vanuit ervaringsdeskundig perspectief
Door Jeroen Mouthaan, ervaringsdeskundige

Hoe dak- of thuisloosheid ontstaat is voor de verkenning van herstel niet interessant. Wel is het van belang om te kijken naar de invloed ervan op het functioneren van degenen die herstellen. Soms is er sprake geweest van een lang traject dat uiteindelijk leidde tot dakloosheid, in andere gevallen ontstond de dakloosheid vrij acuut. In beide gevallen hebben mensen een reeks van gebeurtenissen meegemaakt waarin zij machteloos stonden en waarna een zeer onwenselijke situatie volgde. Het gevoel van veiligheid werd aangetast, net zoals het gevoel zelf invloed uit te kunnen oefenen op het eigen bestaan. Mensen moesten hulp vragen aan vrienden of familie en later misschien zelfs aan instanties. En mensen moesten (waarschijnlijk onbewust) toegeven dat zij het zelf niet konden en dit knaagde aan het vertrouwen in het eigen kunnen. Later komen degenen aan wie hulp is gevraagd met oplossingen en meestal worden deze ook – met de beste bedoelingen – vóór de hulpvrager uitgevoerd, . Maar vaak leidt dit onbewust tot de bevestiging van het eigen onvermogen bij de hulpvrager (anderen vinden ook dat ik het niet kan, daarom wordt alles overgenomen).

Combineer dit alles met het vaak lange en moeizame traject dat dak- en thuislozen moeten doorlopen om weer zelfstandige woonruimte te bemachtigen en het is niet verwonderlijk dat het zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde wordt aangetast. Maatschappelijk hebben zij vaak al het gevoel niet meer mee te kunnen doen en als gevolg van hun dak- en thuisloosheid ook nog eens het sociaal functioneren begint te haperen is de weg naar herstel lang en zwaar.

Veel hulpverlening is gericht op praktische en tastbare oplossingen. Het regelen van een inkomen en een zorgverzekering, het in kaart brengen van schulden en een plan maken om deze op te lossen en het aanbieden van trainingen om een herhaling te voorkomen. Ook het regelen van een nieuwe woning en een baan of dagbesteding horen hier bij. Dit zijn belangrijke onderdelen van het functionele herstel. Maar hoe staat het met het realiseren van persoonlijk herstel? En het maatschappelijk (burgerschap) en sociaal herstel? Door de beschadiging van het zelfvertrouwen, de vaardigheid tot handelen en het vernauwen van de bandbreedte die optreedt in deze situatie is er behoefte aan herstel. Het herstel van rollen, van burgerschap en vooral het herstel van het zelfvertrouwen en het geloof in het eigen kunnen. Dit proces van herstel is zowel essentieel als ongrijpbaar en dat maakt het voor de leek zo moeilijk te begrijpen. Het komt in de basis neer op het actief reflecteren op het verleden en het eigen aandeel hier in te zien in een poging de controle over het eigen leven weer terug te nemen. Het gaat over het bekrachtigen van mensen door hen in een geleid gesprek met zichzelf of in een groep tot acceptatie van het verleden te laten komen. Vooral groepen zijn hiervoor uitermate geschikt omdat het als bijkomend voordeel heeft dat de individuele leden zich in elkaars woorden kunnen herkennen. De leden van een groep die al wat langer deelnemen, delen verhalen van hun pad naar een beter leven waar de nieuwkomers zich aan kunnen optrekken. De nieuwkomer hoort en ziet dat het beter kan worden en dit werkt enorm empowerend. De nieuwkomer vertelt over zijn worstelingen aan het begin van zijn pad naar herstel en de moeilijkheden die hij daar ervaart. Dit zorgt weer voor een terugblik bij de leden van de groep die al langer deelnemen, waardoor ook zij worden herinnerd aan het pad dat zij gaan en de afstand die zij hebben afgelegd. Ook dit laat mensen groeien, een mooi voorbeeld van empowerment.

Een meer directieve manier om herstel te laten groeien is een cursus. De cursusleider draagt gespreksonderwerpen en opdrachten aan waarmee de cursisten kunnen werken. Onderliggende thema’s zullen persoonlijke groei, opbouwen van zelfvertrouwen, reflectie op het verleden en het creëren van een gevoel van veiligheid binnen de groep zijn. Wederom komt de kracht uit herkenning en het delen van een worsteling. In beide vormen is het van groot belang de juiste begeleiding te kiezen. De voorkeur gaat altijd uit naar iemand die uit eigen ervaring kan vertellen over een gelijk proces van herstel vanuit een perspectief dat dat van de deelnemers overstijgt (ervaringsdeskundige).

Het woord herstel is helaas een modewoord geworden waar iedereen te pas en te onpas gebruik van maakt. En dat is jammer. Het verwatert de kracht die het begrip eigenlijk behelst. Herstel betekent groei. Herstel van eigenwaarde, van zelfvertrouwen en van jouw rol in de maatschappij. Iemand die echt is hersteld kan weer een volledig en waardevol lid van onze samenleving worden. Het zal er vaker wel dan niet in resulteren dat er geen verdere hulpverlening nodig is. Duurzaam herstel is de volledige restauratie van menselijk kapitaal en het vermogen om dit zelfstandig in te zetten.