Ontmoet meneer Schuld, het markantste figuur uit de serie Schuldig

Een recensie van het TV-programma Schuldig, door schuldhulpverlener Annelies Hiemstra.

Afgelopen najaar startte de NPO met de indringende documentaire reeks Schuldig. Hierin volgen we diverse markante figuren uit Amsterdam-Noord die allemaal diep in de schulden zitten. Het is een interessante documentaire waarin de makers het voor elkaar krijgen de diverse partijen rondom schuldenproblematiek zo neutraal mogelijk neer te zetten. Je begrijpt de deurwaarder, die slechts zijn werk doet. Je begrijpt de schuldenaar, die niet meer de deur opendoet of telefoontjes beantwoordt. Je snapt de hulpverlener die zijn best doet voor de cliënten, maar tegelijkertijd moet vechten tegen bureaucratie en stroperige wet- en regelgeving. Het geeft een indringend, haast ongemakkelijk kijkje in het leven van onze cliënten.

In het begin ben ik enthousiast. Menig gesprek aan de lunchtafel bij Stadsgeldbeheer gaat over de serie. Over het aapje van de directrice van hulporganisatie Doras, over hoe zij haar cliënten wellicht iets te letterlijk behandelt als Jip en Janneke. Over doorgewinterde hulpverlener Paul die al jarenlang zijn nek uitsteekt voor de bewoners van Noord en wellicht iets te afgestompt is voor de heftige problematiek die hij dagelijks ziet.

Of wat te denken van Rob en Ramona. Heel herkenbaar toch? Of de zachtaardige Dennis, ik zou bijna een hond nemen, zodat ik kilo´s hondenvoer kan kopen in zijn dierenwinkel.

Na vier afleveringen Schuldig, is mijn enthousiasme echter omgeslagen in somberheid. De situatie is nog steeds hetzelfde voor Dennis, ook Rob en Ramona zijn nog geen steek verder. De situaties zijn eerder verslechterd dan verbeterd. Ik begin een fractie te voelen van de uitzichtloosheid, de machteloosheid en de onrust die een leven met schulden met zich meebrengt.

Ik overweeg om verder te zappen, iets luchtigers  kijken. Iets wat me niet intrigeert en irriteert tegelijk, zoals Schuldig doet. Het zou kunnen, ik hoef er niet naar te kijken. Is het niet genoeg dat ik met deze doelgroep werk? Maar wegzappen voelt te makkelijk. Ditte kan niet even wegzappen van haar leven, Carmelita houdt van TV kijken, maar wegzappen van haar eigen problematiek zit er niet in.

Schuldig laat, zonder oordeel, zien hoe een leven met schulden eruit ziet. Maar het zien van Schuldig kan niet zonder oordeel, zonder het gevoel dat je nek wordt dichtgeknepen, zonder een gevoel van schaamte, boosheid, irritatie, maar ook blijdschap, begrip en bewogenheid.

Toen de oproep binnen Stadsgeldbeheer kwam voor het schrijven van een recensie dacht ik; “leuk, gaan we doen. Kan ik wel.” Ik ga iets grappigs, luchtigs, humoristisch schrijven over Schuldig. Over onze langharige vriend die iedere vorm van zakelijk talent mist. Over Rob en Ramona met hun kids, wiens zoon we alvast op de wachtlijst voor de hulpverlening kunnen plaatsen. Over Ditte, die zich afvraagt wat je aantrekt naar de voedselbank. The least of your worries, zou je denken.

Maar het lukt me niet om iets luchtigs te schrijven. Want er is niets luchtigs aan een leven met schulden. Lucht is juist waar het aan ontbreekt. Het is hard, koud, rauw, uitzichtloos en stressvol, met zo nu en dan  iets leuks, een mooi moment, een bijzondere gebeurtenis. Gaandeweg kom ik er achter dat het in Schuldig niet zozeer om de mensen gaat, maar om Schulden.  Schuldig laat zien wat Schuld is. Wie het is. En wat het doet. Het laat zien dat schulden soms een basis is, soms een uiting van, soms hardnekkig op de voorgrond of zeurend op de achtergrond, een generatie-dingetje of gewoon domme pech. Maar als het eenmaal je leven in is geslopen, neemt het je over, is het destructief, uit om kapot te maken, om IQ’s op te vreten, emoties af te vlakken, je volledig in beslag te nemen. In Schuldig maak je niet kennis met de schuldenaren, maar met de Schuld. De markantste figuur uit de hele serie.