Operatie gelukt, patiënt overleden

Iedereen praat over schulden. Nee, niet de mensen die ze hebben want daar is de schaamte nog altijd hoog, maar er wordt des te meer gesproken door beleidsmedewerkers, gemeenten en politici.

Knelpunten in de schuldhulpverlening: hoe staan we er nu voor

Door Marthe Riemeijer, Senior budgetconsulent & schuldhulpverlener bij Stadsgeldbeheer

In mei 2018 heeft het kabinet het Actieplan Brede Schuldenaanpak geïntroduceerd. Het kabinet wil hiermee ‘mensen met problematische schulden waar nodig en mogelijk ontzorgen en ondersteunen, voorkomen dat schulden onnodig oplopen en zorgen dat schulden op een maatschappelijk verantwoorde manier worden geïncasseerd.’ In het najaar van 2018 hebben we, om het actieplan een handje te helpen, een reeks van acht blogs over de knelpunten in de schuldhulpverlening geschreven. We zijn deze onderwerpen op de voet blijven volgen, want verandering is bij deze knelpunten meer dan nodig. Het gaat vaak om de keuze tussen (zicht op) een schuldenvrije toekomst, of jarenlang aanmodderen met beslagen en verrekeningen. Waar staan we nu en heeft het actieplan gewerkt? We pakken er een paar belangrijke ontwikkelingen uit.

De CJIB boete
Het CJIB maakt grote stappen. Dat mocht ook wel, want ze moesten van ver komen. Het is nu mogelijk om voor boetes hoger dan € 75,- een betalingsregeling te treffen en zelfs, in het geval van problematische schulden, een schuldenregeling op maat. Per 1 april 2020 komt er een noodstopprocedure om mensen een adempauze te geven. De noodstop gaat gelden voor verkeersboetes en strafrechtelijke sancties. De maatregel gijzeling wordt nog maar zeer beperkt ingezet om schuldenaren aan te sporen te betalen en in Rotterdam is een leuk experiment gestart: wie daar aangehouden wordt bij een verkeerscontrole, kan meteen ter plaatse een afspraak maken met een schuldhulpverlener. Van ons krijgt het CJIB dus een compliment. Wat nog niet opgelost is: de schadevergoedingsmaatregel (vergoeding aan slachtoffer) mag nog altijd niet meegenomen worden in een minnelijke schuldenregeling. Een WSNP kan wel, maar dan moet het restant van de schadevergoedingsmaatregel na afloop van de WSNP nog wel voldaan worden.

De Fraudeschuld
Het lijkt zo logisch: wie bewust de boel oplicht moet maar op de blaren zitten. Maar zoals we eerder hebben beschreven is het niet zo simpel. De stempel fraudeur is snel verkregen en heeft grote gevolgen voor een eventuele schuldenregeling.

Afgelopen december konden we op de site van de NOS lezen: Gemeente Arnhem scheldt schulden van honderden inwoners kwijt. Dit doen ze omdat ‘schulden zorgen voor stress en mensen niet meer aan het werk komen.’ Prachtig, maar als we verder lezen: ‘Fraudeschulden zijn uitgezonderd. Daar worden we juist strenger: nu schelden we die na tien tot twaalf jaar kwijt, dat wordt twintig jaar.’ Het is bijzonder dat aan de ene kant de gevolgen van schulden doordringen maar dat dezelfde stress er juist voor zorgt dat mensen (onbewust) schulden maken realiseert deze wethouder zich dus nog niet.

Schuldenhandel
We schreven eerder over het verdienmodel achter de schuldenindustrie: de manier van deurwaarders om te verdienen aan niet-betalende schuldenaren door verschillende beslagen tegelijkertijd uit te voeren. De laatste jaren werken steeds meer grote opdrachtgevers met een no cure no pay-model, waarbij de deurwaarder niet betaald krijgt wanneer hij de vordering niet weet te innen. Dit zorgt ervoor dat deurwaarders sneller beslag zullen leggen en minder oog hebben voor de financiële situatie van de schuldenaar: de eigen portemonnee gaat voor.

We schreven ook over de problemen rond het doorverkopen van schulden: het is onoverzichtelijk voor de schuldenaar en zet de nieuwe eigenaar van de vordering aan tot een meedogenloos incassobeleid. De Wet kwaliteit incassodienstverlening moet hier verandering in brengen. Er komt een registratieplicht voor incassobureaus en ze moeten een overzichtelijke administratie hanteren, zodat voor de schuldenaar duidelijk moet zijn waar de vordering vandaan komt. We zijn niet blij met deze non-oplossing. Hoewel er in deze wetswijziging duidelijke verbeteringen staan beschreven ten aanzien van het incassobeleid is het een gemiste kans dat het verbod op doorverkoop niet doorgevoerd is. Het probleem dat het stimuleert tot onnodig veel beslagleggingen is hiermee niet opgelost. Maar we kunnen hier nog iets aan doen, want ook deze internetconsultatie staat nog open. Iedereen kan tot 18 maart 2020 reageren op deze internetconsultatie.

Conclusie
Het Actieplan Brede Schuldenaanpak heeft voor veel kleine verbeteringen gezorgd en grotendeels uitgevoerd wat het belooft, maar de fundamentele fouten die zitten in het stelsel van de schuldhulpverlening zijn niet aangepakt. Teveel mensen komen nog altijd niet in aanmerking voor schuldhulpverlening, vallen tussentijds uit of leven jarenlang onder het bestaansminimum. Het is een gevalletje operatie gelukt, patiënt overleden.

Wat nu nodig is, is niet het bijslijpen van de bestaande structuur, maar een plan dat daar dwars doorheen knalt. Als we weer van voor af aan zouden beginnen, hoe zouden we dan met de kennis van nu het schuldhulpverleningsstelsel inrichten? Dát plan is nog niet geschreven, dus misschien moeten we dat dan zelf maar gaan doen…

Wordt vervolgd.