Belastingdienst Toeslagen, tijd voor versie 3.0 Knelpunten bij schuldenwetgeving deel 8

Door Rob Schellekens, Senior schuldhulpverlener bij Stadsgeldbeheer

Dit is deel 8 van onze reeks over knelpunten bij schuldenwetgeving. De afgelopen zeven afleveringen bent u getrakteerd op een breed scala aan problemen, van fraude tot incasso. De komende tijd willen we deze thema’s in blogs onder de aandacht houden zodat er daadwerkelijk oplossingen voor de problemen komen. Want we willen komend jaar niet nóg een reeks hoeven te schrijven. We hebben immers meer te doen. Mensen helpen om hun schulden op te lossen, bijvoorbeeld.

Meer dan de helft van de Nederlandse huishoudens ontvangt één of meerdere toeslagen van de belastingdienst. Het gaat hierbij om de zorg-, huur- en kinderopvangtoeslag of het kindgebonden budget. Het toeslagenstelsel voorziet dus een aanzienlijk deel van de burgers in aanvullend inkomen om de vaste lasten te kunnen betalen. Een mooi systeem, zou je denken. Maar de mooie gedachten hebben geleid tot een bureaucratische molen die zijn weerga niet kent. En het leidt vaak tot schulden die maar moeilijk terug te betalen zijn.

Een moeilijke start
Vanaf de start van het huidige toeslagenstelsel, in 2006, is er veel kritiek op geweest. Er is veel onderzoek naar verricht, er zijn door verschillende partijen aanbevelingen gedaan en regelmatig verschijnt het toeslagenstelsel door fraude, ICT problemen of om andere redenen negatief in het nieuws.

Het toeslagstelsel is al diverse malen aangepast en vernieuwd. Het digitale loket is verbeterd op het gebied van inzichtelijkheid en gebruiksvriendelijkheid. Ook zijn de werkprocessen verbeterd bijvoorbeeld op het gebied van betaalregelingen, verrekeningen, de hantering van de beslagvrije voet en de afhandeling van klachten (ter illustratie, enkele jaren geleden was het überhaupt nog niet mogelijk om een beslagvrije voet van toepassing te laten zijn op toeslagen).

De helft van de beschikkingen wordt herzien
Maar toch, het systeem functioneert na al die jaren nog steeds niet optimaal. Sommige mensen ontvangen te weinig of geen toeslagen, waardoor zij onder het bestaansminimum leven. Of mensen ontvangen teveel en dat leidt later weer tot problemen met terugbetalen.

Uit onderzoek blijkt dat tussen 2006 en 2016 in totaal € 121 miljard is uitgegeven aan toeslagen. Hiervan blijkt ruim 20 miljard ofwel 17% van de toeslagen onterecht uitgegeven. Ongeveer de helft van de voorschotbeschikkingen wordt later herzien. Vaak komt dat door een verkeerd berekend toetsingsinkomen. Dit leidt tot een enorm aantal terugbetalingen aan de belastingdienst.

Hulp nodig om toeslagen aan te vragen
De cliënten van Stadsgeldbeheer hebben over het algemeen een laag inkomen of een inkomen dat net boven de bijstandsnorm uitkomt. Zij behoren tot een kwetsbare groep die zelf geen wegwijs wordt uit de ingewikkelde aanvragen voor toeslagen. Zonder hulp zouden deze mensen niet het juiste bedrag aan toeslagen ontvangen. Juist voor hen is een juiste berekening van de toeslagen van belang. Voor deze groep vertegenwoordigen de toeslagen namelijk gemiddeld 30% (alleenstaande) tot 45% (alleenstaande ouder) van het inkomen. Een groot aandeel dus. Een verkeerde uitbetaling leidt tot grote risico’s voor deze mensen, dus het is belangrijk dat dit goed is berekend.

Hoe redden we dit kind nog? Een verbeterplan
Er is nog wel wat om te verbeteren in het toeslagenstelsel. Dit zijn onze 8 punten ter verbetering van het huidige stelsel:

1. Erken het feit dat het huidige systeem te sterk is gericht op de zelfredzame en onderlegde burgers, en niet geschikt is voor mensen die dat (tijdelijk) niet zijn.
2. Vereenvoud het toeslagenstelsel en maak de regels duidelijker. Bijvoorbeeld door de toeslagen onderdeel te maken van de bijstandsuitkering. De uitkeringsverstrekker kan dan controleren of de toeslagen juist en op niveau zijn.
3. Verzend duidelijke en korte beschikkingen met de specificatie van het toetsingsinkomen op papier. Hierdoor wordt het voor toeslagontvangers eerder duidelijk of het inkomen wel of niet wel klopt. De ervaring leert dat mensen te weinig inloggen op Mijnbelastingdienst.nl om deze gegevens te controleren.
4. Zorg ervoor dat de definitieve beschikkingen veel sneller aan de burger wordt verzonden. Dan is de ontvanger eerder op de hoogte als deze moet terugbetalen en kan sneller handelen.
5. Baseer het recht op toeslagen van mensen die een inkomensterugval meemaken. Dus niet uitsluitend op het jaarinkomen, maar op verzoek bijvoorbeeld op het kwartaalinkomen. Hiermee wordt voorkomen dat mensen die bijvoorbeeld werkloos worden en van bijstand afhankelijk zijn, tot het nieuwe jaar moeten wachten voordat zij weer een volledig (op bijstandsniveau) inkomen hebben.
6. Stel een “beslagvrije voet” op voor de kinderopvangtoeslag. Die is er nu nog niet, verwonderenswaardig genoeg. Voorkom dat toeslagen volledig worden verrekend zodat kinderen naar de opvang kunnen, ouders kunnen blijven werken en er geen nieuwe schuld bij de opvang ontstaat.
7. Zorg ervoor dat de voorlopige teruggave van de inkomstenbelasting, de toeslagen en de uitkering allemaal op dezelfde datum worden betaald. Dat maakt het inkomensbeheer veel overzichtelijker.
8. Tenslotte, open op meerdere punten in het land toegankelijke hulp op een belastingkantoor, zodat hulp kan worden verkregen bij het aanvragen en aanpassen van toeslagen.