Vergeef ons onze schulden… de tien geboden van de schuldhulpverlening

Afgelopen vrijdag vond voor de 2^e keer het jaarcongres Armoede en Schulden plaats, georganiseerd door Divosa. Het thema van deze middag was Verder Kijken. Dit wil Stadsgeldbeheer ook doen: verder kijken dat de problemen van dit moment. We hebben daarom geïnspireerd door dit congres de 10 geboden voor de schuldhulpverlening voor het komende jaar vastgesteld:

1. Gij zult geen andere gemeente aanbidden

De nationale ombudsman, Reinier van Zutphen, vertelt ons over de lessen die hij voor de gemeenten heeft vastgesteld, aan de hand van het rapport perspectief van de burger op schuldhulpverlening. Opvallend hierbij zijn de verschillen tussen gemeenten op het gebied van schuldhulpverlening. Volgens de ombudsman moet er een basale gelijkheid zijn. Uiteraard moet er ook maatwerk worden geleverd, maar de voorwaarden tot toetreding van de WSNP moeten bij alle gemeenten gelijk zijn. Het mag niet meer voorkomen dat mensen in dezelfde omstandigheden in één gemeente wel worden toegelaten en in een andere gemeente niet.

2. Gij zult geen modaal inkomen begeren

Gerjoke Wilmink, directeur Nibud, leert ons dat een gezin met een modaal inkomen vaak armer is dan een gezin in de bijstand. Dit komt omdat er dan geen recht meer bestaat op huurtoeslag, kwijtscheldingen enzovoort. Indien in dit gezin het inkomen door één persoon wordt verdient gaat men er nog meer op achteruit. Een gezin met een inkomen van 30.000 euro, waarvan er één persoon werkt, ontvangt netto 200,- euro per maand minder dan een gezin met hetzelfde inkomen door twee personen verdient.

3. U zult de naam van de schuldenaar niet ijdel gebruiken

Niet iedere schuldenaar is hetzelfde. Dat besef lijkt volgens Jetta Klijnsma, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, zelfs bij de VVD doorgedrongen te zijn. Er is een verschil tussen niet-willers en niet-kunners.  Schuldeisers moeten dit niet alleen beseffen, maar ook onderzoeken onder welke categorie de schuldenaar valt.

4. Gij zult de schuldenaar een rustdag geven

Tijdens dit congres wordt de sociale impact van schulden opnieuw belicht. Wilco van Dijk, sociaal en economisch psycholoog,  benadrukt de psychische druk die een schuldensituatie met zich meebrengt. Mensen met een problematische schuldensituatie kunnen minder goed de gevolgen van beslissingen overzien. Het is daarom des te belangrijker dat er een adempauze komt voor schuldenaren, waarbij ze zich weer kunnen concentreren op eventuele onderliggende problematiek.  Ook mevrouw Wilmink sluit zich hierbij aan: “als we het de schuldenaar moeilijker maken is dit nooit een prikkel om zijn situatie te verbeteren.”

5. Eert uw vader en moeder: uw overheid

Paul Bakker is de voorzitter coöperatie Sallandse Dialoog. Dit is een publiek-private samenwerking in schuldenproblematiek. Volgens hem ligt het probleem van de schuldhulpverlening in de manier waarop de overheid omgaat met mensen. Er is weinig samenwerking en er wordt geen rekening gehouden met de individuele situatie van de schuldenaar. Ook heeft de overheid meer machtsmiddelen om de vordering te incasseren.

Joke de Kock, voorzitter van de NVVK, doet een oproep: de decentralisatie was ook bedoeld om lokaal maatwerk te kunnen leveren. Laten we deze ruimte nu dus juist gaan benutten. Jetta Klijnsma stelt dat de beslagvrije voet vereenvoudigt gaat worden en dat het beslagregister ook voor de overheid als schuldeiser moet gaan gelden.

6. U zult niet uitsluiten

Jetta Klijnsma grijpt dit congres aan om nogmaals op luide toon te bevestigen dat groepen uitsluiten aan de poort absoluut niet de bedoeling is. Mensen mogen niet worden uitgesloten van de schuldhulpverlening op basis van het enkele criterium: “het kán niet!”

7. U zult niet scheiden van de hulpverlening

Zelfredzaamheid is het einddoel, geen voorwaarde. Dat zegt Reinier van Zutphen hier nogmaals. De eis van zelfredzaamheid mag nooit een drempel vormen voor schuldhulpverlening. We moeten accepteren dat veel mensen vooral in de beginfase van schuldhulpverlening meer hulp nodig hebben. Joke de Kock benadrukt nog eens: schuldhulpverlening is een vak, geen hobby. Men kan dus van de schuldenaar niet verlangen dat hij met een geordende administratie het kantoor van de hulpverlening binnen stapt.

8. U zult niet stelen van de schuldenaar

Het gebeurt lang niet altijd dat deurwaarders de juiste beslagvrije voet vaststellen. Vaak wordt er door de schuldeiser een hoger beslag op uitkering of loon gelegd dan is toegestaan. Dit komt omdat de schuldenaar vaak niet alle relevante gegevens heeft aangeleverd bij de schuldeiser. Het komende jaar is het doel van de NVVK om de verantwoordelijkheid voor het juist vaststellen van de beslagvrije voet bij de deurwaarder te leggen. De deurwaarder moet zich er dus van verzekeren dat hij de berekening maakt op basis van juiste gegevens. Dit kan door de polisadministratie van het UWV en het beslagregister te raadplegen.

9. U zult het werk van anderen niet begeren, maar samenwerken

Samenwerking tussen de verschillende hulpverleningsorganisaties is essentieel voor het verlopen van een succesvol schuldentraject. De Sallandse Dialoog laat zien dat deze samenwerking uitgebreid kan worden naar de profitsector. Bedrijven, maatschappelijke organisaties en gemeentelijke instanties werken samen om de toename van schuldenproblemen te verminderen.  Hierdoor is er een snellere afstemming tussen hulpverleners, kunnen werkgevers snel schuldenproblematiek herkennen bij de werkgevers en ontstaat er een grotere maatschappelijke betrokkenheid. Men ziet zelfs dat werknemers van de bedrijven die hieraan meewerken zich vaker aanmelden voor vrijwilligerswerk! Ook de gemeente Amsterdam investeert in samenwerking en innovatie. Ze werken samen met de Hogeschool Amsterdam en de maatschappelijke organisaties in de regio om schuldenaren eerder in beeld te krijgen en recidive te verminderen.

10. U zult geen kwaadspreken over de schuldenaar

Jan Veldhuizen, dominee in Enschede sluit deze dag passend af. Volgens hem is de definitie van zelfredzaamheid: “mensen de waarde teruggeven die zij vertegenwoordigen.” Want de grootste vorm van liefde, en daarmee ook van hulpverlening, is aandacht geven. Ook Reinier van Zutphen predikt deze dag barmhartigheid en begrip voor de schuldenaar en vraagt: vergeef ons iets vaker onze schulden.

Marthe Riemeijer
Consulent budgetbeheer en schuldhulpverlening