Pak het hete hangijzer aan, de CJIB schadevergoedingsmaatregel: Knelpunten bij schuldenwetgeving deel 5

Door Jora Wolterink, Senior budgetconsulent & schuldhulpverlener bij Stadsgeldbeheer

CJIB boetes zorgen voor veel problemen voor kwetsbare burgers. Mensen die al financiële problemen hebben kunnen hun boetes vaak nauwelijks betalen. Het incassobeleid van het CJIB is streng, wanneer een boete niet wordt betaald kan het bedrag binnen enkele maanden oplopen tot exorbitante hoogte. Bovendien heeft het CJIB een bijzonder dwangmiddel om schuldenaren te laten betalen: gijzeling. Dit houdt in dat de schuldenaar voor enkele dagen tot weken gedetineerd kan worden zodat hij mogelijk wel betaalt. Boetes zijn hiermee feitelijk een preferente schuld geworden, omdat gijzeling ook grote gevolgen kan hebben voor het inkomen. Dit staat binnen de schuldhulpverlening op gespannen voet met het beginsel dat alle schuldeisers hetzelfde aanbod moeten krijgen. Zeker in het voortraject is het van belang dat boetes betaald mogen worden om gijzeling te voorkomen.

Boetes als verdienmodel
Het Nederlandse boetebeleid is een verdienmodel. Het levert zoveel op dat het niet logisch is hier aan te tornen. Bovendien heeft er binnen het CJIB de afgelopen jaren een verschuiving plaatsgevonden. Tijdens een minnelijke schuldenregeling (MSNP) kunnen steeds meer boetes, al dan niet tegen finale kwijting, mee in de schuldenregeling. Het hete hangijzer blijft de schadevergoedingsmaatregel, die eerst in zijn geheel moet worden voldaan.

Vooropgesteld: een schadevergoedingsmaatregel is opgelegd door een rechter. Er is een slachtoffer dat benadeeld is en de rechter bepaalt de hoogte van het bedrag dat de dader betaalt. De dader dient het bedrag in zijn geheel te betalen aan het slachtoffer met het CJIB als intermediair. Dat is iets waar wij niets van vinden en niets aan willen veranderen. Maar in de praktijk worden we bij Stadsgeldbeheer regelmatig geconfronteerd met mensen die hun schadevergoedingsmaatregel niet kunnen betalen. We schreven begin 2017 al hoe mensen door het CJIB onder het bestaansminimum terecht komen: het CJIB wil de boetes binnen maximaal 72 termijnen innen. Dan kan het erop neerkomen dat iemand met een bijstandsuitkering de helft van zijn inkomen maandelijks aan het CJIB moet betalen. Dan blijft er weinig geld over voor eten.

Boetes voor schulden
Ook staat de schadevergoedingsmaatregel de schuldenregeling in de weg: de boete moet eerst worden weggewerkt voordat de schuldenregeling tot stand kan komen. Dit kan in praktijk betekenen dat een client (en zijn hulpverlener) jaren bezig is om een schuld weg te werken voordat hij zijn andere schuldeisers iets kan bieden. Kijk bijvoorbeeld naar Harry. in 2010 zag hij op zijn werk twee mooie camera’s liggen en nam ze mee. Niet slim, hij verkocht de camera’s voor € 50 per stuk aan de buurvrouw maar ze bleken in totaal wel € 8000 waard te zijn. Dat was namelijk het bedrag dat hij van de rechter moest terugbetalen aan de gedupeerde. Harry betaalt nu al jaren aan het CJIB en zijn andere schuldeisers moeten wachten op hun geld. Bij Stadsgeldbeheer zijn we dus al jaren bezig om de andere schuldeisers op afstand, en Harry gemotiveerd te houden. Dit levert én stress op bij de schuldenaar én veel werk voor de schuldhulpverlener én werk en kosten voor de deurwaarder. Het is het ultieme voorbeeld van hoe de schuldenindustrie zichzelf draaiende houdt.

Het CJIB als incassobureau
Het argument dat vaak gebruikt wordt voor het strenge boetebeleid van het CJIB, met name in het geval van schadevergoedingsmaatregelen, is dat het slachtoffer zijn geld dient te ontvangen. Maar het CJIB verstrekt voorschotten. In het geval van een gewelds- of zedenmisdrijf kan het hele bedrag van de schadevergoeding als voorschot worden verstrekt, bij een ander soort misdrijf kan tot € 5000 als voorschot worden verstrekt. Dit betekent dat het morele aspect ten dele losgelaten zou kunnen worden en het CJIB kan worden gezien als een regulier incassobureau. Daarom hebben we enkele aanbevelingen ter verbetering van het beleid ten aanzien van schadevergoedingen:

• Wees flexibel wanneer er meerdere schulden zijn. Geef de dader de kans om een schuldenregeling te doorlopen en gedurende de looptijd van de regeling dus minder af te lossen aan het CJIB. De dader kan vervolgens na de regeling de rest van de schadevergoeding aflossen, desnoods de rest van zijn leven, als het bestaansminimum maar wordt gewaarborgd middels de beslagvrije voet. Dit is momenteel al mogelijk in een WSNP traject maar nog niet in een MSNP traject, zie ook de aanbevelingen op pagina 26 van het rapport knellende schuldenwetgeving van juni 2018.
• Keer het slachtoffer in alle gevallen direct uit. We begrijpen dat het om veel geld gaat maar hierdoor ontvangt het slachtoffer in ieder geval zijn geld en heeft de dader met één partij te maken. De confrontatie tussen slachtoffer en dader blijft hierdoor ook beperkt.
• Vergroot het aantal termijnen waarin de schadevergoeding terugbetaald dient te worden. Laat de 72 termijnen los en verleng de verjaringstermijn.

We begrijpen dat dit politiek gezien geen sexy onderwerp is. Het feit dat er een slachtoffer is, maakt het bepaald niet geliefd. Toch is het hoogste tijd dat hier aandacht voor komt. Onze aanbevelingen zorgen ervoor dat én het slachtoffer beter wordt gecompenseerd én de samenleving uiteindelijk minder geld kwijt is aan hulpverlening aan daders. Van gijzeling komt uiteindelijk huurachterstand en dakloosheid en dus opvang. En dat is duur.