Kortsluiting in je hoofd en een dalend IQ door geldstress

8 april 2019

Een groot interview in het AD met Anya Wiersma: ‘Schuld kan écht iedereen treffen’
Eind vorig jaar werd Wiersma, al dik twaalf jaar medewerkster van de TussenVoorziening in haar woonplaats Amersfoort én in Utrecht, verkozen tot Schuldhulpverlener van het Jaar, een titel die voor het eerst werd vergeven.
Om zo het schuldenvraagstuk onder de aandacht te brengen?
,,Ja, dat is echt een groot probleem. We hebben het niet alleen over schulden, maar ook over mensen in kwetsbare financiële posities. Geldstress dus. Dat het geld op is voordat weer inkomen binnenkomt, waardoor geen eten meer in huis is of je met schulden zit die betaald moeten worden. Dat geeft onrust en stress. En als dat lang duurt, zorgt het voor kortsluiting in je hoofd en dan daalt je IQ.”
En heeft dat laatste gevolgen?
,,Je bent dan aan het overleven, kunt brieven niet meer lezen en afspraken niet onthouden. Niet voor niks sturen we onze cliënten een dag van tevoren een appje over de afspraak. Anders vergeten ze het gegarandeerd.”
Dak- en thuislozen zijn uw belangrijkste doelgroep?
,,Ja, maar ik help ook mensen die begeleid wonen en soms ‘normale’ burgers. Maar vaak zijn het mensen die op meerdere fronten hulp krijgen, psychisch niet in orde zijn of last hebben van een verslaving. In Amersfoort heet het project Housing First. Door de schulden in kaart te brengen en erop toe te zien dat de vaste lasten betaald worden, zorgen we ervoor dat mensen in ieder geval kunnen blijven wonen.”
Zelf ooit schulden gehad?
,,Nee, gelukkig niet, behalve dan een hypotheek. Ik probeer weleens, net als de mensen die ik help, met 50 euro leefgeld per week uit te komen en dan merk ik hoe moeilijk dat is. Borrels, etentjes, cadeautjes, dat soort zaken moet je dan het eerst laten schieten. Voor mij is dat slechts een kortdurende uitdaging, voor mijn cliënten is het jaren afzien.”
Hoe groot is de kans dat iemand in de schulden terechtkomt?
,,Het kan écht iedereen overkomen. Ik ken legio voorbeelden. Zoals een boekhouder met een goed inkomen die psychisch niet in orde is, maar raak koopt en in de WAO terechtkomt. Of mensen die in de problemen komen als hun partner vertrekt. Als je getrouwd bent geweest, kun je dan met de schulden van je ex komen te zitten.”
Schulden in zo’n welvarend land als het onze, daar vindt u als voormalig raadslid voor de SP in Amersfoort vast wat van.
,,Ik was zelfs fractievoorzitter. Ons land is inderdaad welvarend en – zo lees ik in de media – Nederlanders zijn ook erg gelukkig en positief. Ik vraag me af of dat klopt, nu bij de recente verkiezingen Forum voor Democratie de winnaar was. Je kunt op Baudet stemmen en toch gelukkig zijn, maar er is hoe dan ook sprake van ontevredenheid, lijkt me.”
Ik lees dat 1,4 miljoen huishoudens, 3 miljoen mensen, last hebben van problematische schulden. Hoe komt dat toch?
,,Onder meer doordat ze kunnen kopen en pas later hoeven te betalen. De verleiding om op die manier merkkleding aan te schaffen of een joekel van een televisie is erg groot, hoewel de bankrekening het eigenlijk niet toelaat. Het is kopen om emotionele leegte te vullen of om er toch bij te horen. Vaak zijn het mensen die zich al aan de rand van de maatschappij bewegen. Op krediet leven is heel eenvoudig geworden. Zelfs studenten kunnen tegenwoordig zonder problemen fors rood staan.”
Wie zijn uw klanten?
,,Veel laaggeletterden, ook mensen die niet in dit land geboren zijn, veel bewoners van wijken als Ondiep en Overvecht. Maar ze komen ook uit Oog in Al of Wittevrouwen, want ook als je een duur huis hebt gekocht, kan het fout gaan. Verschil is dan wel dat zo’n iemand vaak op eigen kracht hulp zoekt bij de gemeente en sneller kan gaan aflossen.”
Ook randje criminaliteit?
,,Sommige cliënten krijgen verlof van het huis van bewaring om bij mij een intake te doen, of ze dragen een enkelband. Het is lastig als je weinig poen hebt en ziet dat andere mannen en vrouwen heel snel en makkelijk op straat geld verdienen. Zoals burgemeester Van Zanen onlangs al zei: dat is bijna normaal geworden. Het rechte pad bewandelen is veel lastiger dan een kronkelweg.”
Wat moet er veranderen?
,,Scholen kunnen lesgeven in budgetteren. Maar kinderen die thuis niet meekrijgen hoe ze met geld om moeten gaan, zijn in het nadeel. De vraag is: hoe kom je in dat gezin binnen om zo het doorgeven van armoede te doorbreken? ”
Hoe is te voorkomen dat mensen spullen kopen die ze niet kunnen betalen?
,,Door groepen niet uit te sluiten ,maar ze het gevoel geven dat ze erbij horen, ook zonder te dure kleding en een nieuwe auto. Overigens mag de overheid ook best wat aan die schuldenindustrie doen. Ik heb er regelmatig mee te maken dat de schulden van mijn cliënt zijn doorverkocht aan een andere partij. En het komt voor dat de deurwaarder een belachelijke betalingsregeling heeft getroffen met mijn cliënt. Die betaalt dan zoveel af dat daardoor vanzelf nieuwe schulden ontstaan.”
In Utrecht is het project Huishoudboekje fors uitgebreid naar driehonderd deelnemers. Een goede zaak?
,,Jazeker. Als de gemeente namens de schuldenaar de vaste lasten betaalt en hem of haar weekgeld geeft, dan voorkom je dat ze dakloos worden, er komen minder aanmaningen binnen en er staan geen deurwaarders meer voor de deur. Dat geeft rust. Hun situatie stabiliseert op die manier.”
Werken schuldeisers meteen mee?
,,Niet altijd. Zo help ik nu een werkende jongeman met een schuld bij de woningbouwvereniging. Hij heeft voorgesteld om 100 euro per maand af te lossen, maar de verhuurder is nog niet akkoord. Als dat zo blijft moet mogelijk de rechter de knoop doorhakken. Er is dan een kans dat de woningbouwvereniging met minder genoegen moet nemen. Anderzijds kost de gang naar de rechter tijd en geld. Dat is het spanningsveld terwijl er onderhandeld wordt.”
Wat is er zo leuk aan uw werk?
,,Ik kan door te zorgen voor overzicht en structuur verlichting brengen voor schuldenaren. Daar word ik heel blij van.”